Skip to main content

Maxaad ka ogtahay Isku daygii Boortaqiisku ku doonayay inuu Itoobiya ku siiyo Xeebaha Soomaaliya

                               

Waxaa dhawaanahaan dhagaheenna ku badnaa in ay Itoobiya doonayso inay qaadato qaybo ka mid ah dalkeenna si ay u hesho dekat ay iyadu leedahay. Walwalkaan aan qabno waxaa keenay saamaynti xooganayd ee Itoobiya ku yeelatay dalkeennaa wixii ka danbeeyay burburki.

Hasa-ahaatee, damaca Itooobiya waa mid boqolaal sano soo jiray haddiiba uusan kun gaarayn. Itoobiya waligeed waxay ku tiillay halkeeda bad la’aanta ah, baahi badeedna waa qabtay. Sidoo kale, waxay ahayd masiixi maamul leh kuna xiran quwadihii reer Yurub ee diintu kala dhaxaysay. Sidaa darteed sida ay maantaba ula rabaan inay dhulkeenna wax ka siiyaan ayay kuwii waagaas jirayna wax ula rabeen walaalahood Itoobiya.

Laakiin soomaalida oo ah dad aan liicin sidaan qoramaadan https://ibrahim-shire.blogspot.co.uk/2018/01/soomaalidu-waa-birlab-aan-jabin.html kaga warramay, ayaa la mari waayay si adagna dhulkooda u difaacday.

Jerónimo Lobo oo noolaa intii u dhaxaysay 1595-1678, wuxuu ahaa wadaad Booriqiis ah. 1621, waxaa loo xilsaaray inuu dacwada masiixiyadda gaarsiiyo Hindiya. 1622, isagoo ka badbaaday weerarro lagu dili lahaa, ayuu gaaray Goa oo ahayd gobtii uu u socday. 1624 wuxuu u ambabaxay Itoobiya si uu ula kulmo boqorkii xukumay markaas oo qaatay caqiidada kootooligga.

Badda-Cas, oo ahayd meesha ugu dhow ee kasoo gali karay Itoobiya waxaa haystay Soomaali cadaawad badan u qabtay Boortiqiiska sidaa darteed wuxuu goostay inuu kasoo galo jasiiradda Pate oo Kenya ku taal. Ka dib wuxuu raacay wabiga Jubba oo uu kasoo galay dhinaca Kismaayo laakiin wuxuu la kulmay weerar gaadmo ah oo soomaalidu ku qaadday, dib ayuuna ugu cararay jidkiisi. 1625 ayuu markale isku dayay laakiin markaan waxaa uu soo maray Eritereya oo markaas gacanta u gashay Itoobiya.

Baadarigaan ayaa aad ooga xumaaday in dowladda Itoobiya oo masiixi ah aysan lahayn bad ay xariir wanaagsan kula yeelato walaalaheeda xagga diinta ee reer Yurub. Waxaa gali wayday in Soomaali xoolo dhaqato ah bad intaas la eg leedahay Itoobiyana ka baqtiisnaato. Sidaas darteed wuxuu kusoo laabtay Yurub, wuxuuna billaabay dadaal uu ku doonayay inuu ku qanciyo dowladihii reer Yurub inay Itoobiya gacan siiyaan hiil iyo hoona ku garab istaagaan si ay u qabsato dhul bad leh.

Wuxuu u kala gooshay caasimadihii waaweynaa ee Yurub wuxuuna si gooni ah xoogga u saaray inuu dowladdiisa ku qanciyo inay hoggaamiso weerar culus oo soomaaliya lagu qaado. Laakiin waa uu ku guuldarraystay dadalkaas sababtuna waxay ahayd in Boortiqiisku boqol sano ka hor markaan uu isku dayay inuu Soomaalida xoog ku maquuniyo laakiin jab weyn uu ka raacay.

Ilaa waagaas Itoobiya kama dhammaan damaca ay ka qabto inay baddeenna wax ku yeelato; reer Galbeedku kama daalin inay garab istaagaan mar walba oo ay cawimaad u baahato Soomaaliduna kama gaabiso inay hilfaha u laabto Itoobiya iyo caasiirteeda.

FG: asalka qormada waxaa iska leh Maxamed Cabdullahi Cartan oo ku qoray af Ingiriis

Ibrahim Aden Shire

Ishire86@gmail.com

Comments

Popular posts from this blog

Taariikh Nololeedkii Sheekh Maxammed Xaaji Yuusuf

  28/12/2023 waxaa geeriyooday sheekh Maxammed Xaaji Yuusuf oo ka mid ahaa culimada Soomaaliyeed marna ahaa hoggaamiyihii Imaaradii Gedo. Sheekh Maxammed Xaaji Yuusuf Aw Axmed Ismaciil Mubaarak sheekh Cabdiraxmaan sheekh Samantar,  waxaa uu ku dhashay qiyaastii 1938-kii, meel lagu magacaabo Buuro oo galbeedka uga beegan magaalada Caabudwaaq ee gobolka Galgaduud. Sheekha waxaa uu ahaa Marreexaan, Cali Maxammed (Cali-dheere), reer Sheekh reer Mubaarak.  Sheekh Maxammed waxaa uu ku barbaaray guri aqoon iyo Diin. Sida aad ka arki kartaba abtirkiisa aabbihii iyo awooyaashii waxaa ay ahaayeen culimo. Sheekha Maxammed Allaha u naxariisto e (AUN),  waxaa uu Qur’aanka kariim ka ah dhammeeyay isaga oo aad u da’ yar. Intaa ka dib waxaa uu u jeestay barashada caqiidada, fiqhiga iyo Shaaficiga isaga oo kutubtaas ka qaatay aabbihii. Sidii uu dhaqanku ahaa, sheekh Maxammed  waxaa uu xiraystay sannadka markii uu ahaa 1956-kii ilaa 1961-kii  goortaas oo uu cilmi u raadsaday magaalooyinka Beledwayne,

Hal ku dhigga halaagga noo horseeday: "Xoolaha dad weynaha ayaa ganacsi loo baddalay"

Ilaa shalay waxaa baraha bulshada lagu faafinayay in isbitaalki Jaalle Siyaad ee dagmada Garbahaareey loo rogay meel ganacsi. Saaka warki asaga ahaa waxaa qoray qaar ka mid ah mareegyada warfaafinta ee Soomaalida. Dadka qoray warkaan qaar waxay isticmaaleen erayo adag sida 'dhiig miirato', 'furasho' iyo 'boob'.  Inkastoo aan la xariiray qaar ka mid ah dadka qoray farriimahaan aana isku dayay inaan si hoose xal ugu helo warkaan aan salka lahayn, haddana waxaa ii muuqato inuu dhawaqu meel fog gaaray hoos u hadlidna aysan ku filnayn. Sidaa darteed waxaan go'aansaday in si muuqato wax ooga dhaho warkaan oo aan ahayn kii ugu horreeyay ee noociisa ah.  Muxuu yahay Isbitaalka Jaalle siyaad? Jaalle Siyaad waa isbitaal weyn oo ku yaal Garbahaareey. Waxaa dhismihiisa bilowday dowladdii dhexe isagoo qaybo ah ayayna dhacday. dhowr iyo labaatan sano ayuu qabyadaas ahaa oo arigu u xaroon jiray. Waqti aan fogayn ayay gabdho qurbajoog ah isu xilqaameen inay

Maxaa ka run ah warbixinnada foosha xun ee laga qoro Soomaalida Qurbaha?

Warbixin ka ay daabacday Boomerg oo looga hadlay waxtarka muhaajiriinta Maraykan  tago ayaa lagu sheegay in Kiinyaanku yihiin dadka saddexaad ee ugu shaqada iyo waxtarka badan soogalootiga Maraykanka. Gaana oo Afrika ah ayaa qaadatay kaalinta koowaad waxaan labo noqday Bulgeeriya oo Yurub ah. Waxaa sidoo kale toban hore soo galay dalalka Itoobiya oo afar gashay, Masar oo shan gashay, Nayjeeriya oo siddeed gashay iyo Laybeeriya oo sagaal gashay. Toban qowmiyadood ee ugu shaqada badan muhaajiriinta ku nool Maraykanka lix ayaa kasoo jeedda Afrika. Waxaan tobanka hore soo galin Soomaalida. Sidoo kale soomaalidu safka hore oogama jirto muhaajiriinta ugu aqoonta badan. Afrika Masar iyo Natjeeriya ayaa kaga jiro tobanka hore xagga aqoonta. Marka walba oo lasoo hadal qaado Soomaali waxaa lagu xariiriyaa, faqri, burcadnimo, aqoon la'aan, argagixisonimo iyo shaqo la'aan baahsan. Warbixin laga soo saaray waddamada Galbeed oo sawir quruxsan ka bixiso Soomaalida in la helo ma dhacd

Contact Form

Name

Email *

Message *